Hieronder staan de projecten die wij in 2016 steunen met daarbij een stukje van de projectleiders wat men met de onderzoeken wil bereiken.
Slechtwerkende fotoreceptoren lichtgevoeliger maken met behulp van lichtgevoelige eiwitten
Het eerste project is van Prof. Dr. M. Kamermans van het herseninstituut in Amsterdam en betreft een project op het gebied van optogenetica.
Omschrijving
Retinitis pigmentosa (RP) is een erfelijke degeneratieve oog ziekte waarbij fotoreceptoren, de lichtgevoelige cellen in het netvlies, degenereren. Deze ziekte leidt uiteindelijk tot blindheid. Op dit moment worden er elektronische implantaten (retinal-chip) getest om het zicht van RP patiënten te herstellen. Geïmplanteerde patiënten kunnen licht waarnemen en vingers tellen op arm-lengte. Echter hoge resolutie taken, zoals lezen en gezichtsherkenning, blijken niet mogelijk. Vanwege een aantal fundamentele problemen met deze benadering is het zeer onwaarschijnlijk dat dergelijke hoge resolutie taken in de toekomst wel mogelijk zullen worden. Daarom willen we een alternatieve strategie onderzoeken, die deze fundamentele problemen niet heeft: optogenetica. We willen gedegenereerde fotoreceptoren lichtgevoelig maken met lichtgevoelige eiwitten en bepalen in welke mate de informatie flow door het netvlies wordt hersteld. Daarvoor gebruiken we gekweekte post-mortem humane netvliezen. Uiteindelijk zal deze studie aangeven in hoeverre optogenetica instaat is om retinale functie te herstellen.
Ontwikkeling van een gentherapie voor het CRB1 gen
Het tweede project is van Dr. C.J.F. Boon van het Leids universitair medisch centrum en betreft een project voor de ontwikkeling van een gentherapie.
Omschrijving
Retinitis pigmentosa (RP) en Leber congenitale amaurosis (LCA) vormen de grootste groep erfelijke netvliesdegeneraties die leiden tot kokerzien, ernstige slechtziendheid en blindheid. RP en/of LCA worden relatief vaak veroorzaakt door afwijkingen in het CRB1 gen, het rhodopsin gen en het RPGR gen. Er is echter nog weinig bekend over de klinische kenmerken in relatie tot de prognose van deze patiënten. Naar verwachting zal binnen enkele jaren gestart kunnen worden met gentherapie voor deze netvliesdystrofieën. In het Leids Universitair Medisch Centrum worden voorbereidingen getroffen voor de eerste Nederlandse gentherapie studie voor patiënten met CRB1 gen mutaties. Het doel van het huidige onderzoek is om klinische kenmerken, ziektebeloop en prognose van deze patiëntengroepen in kaart te brengen. Op basis hiervan zullen de eerste kandidaten geselecteerd worden voor deelname aan de gentherapie studie. De daarbij verworven inzichten kunnen ingezet worden voor een meer uitgebreide selectie van patiënten die geschikt zijn voor deze gentherapie.
Het vinden van nieuwe stamcelbronnen voor het inplanteren van RPE cellen, zonder dat er last is van afstotingsverschijnselen
Het derde project is van Prof. A.A.B. Bergen van het AMC/UVA in Amsterdam en betreft een project op het gebied van stamceltherapie.
Omschrijving
Het retina pigment epitheel (RPE) is betrokken bij vele (genetische) netvlies-ziekten (macula degeneratie; retinitis pigmentosa). Therapeutisch embryonaal stamcel (ES) onderzoek aan het RPE leverde recent veelbelovende resultaten op: Zo werd uit ES-cellen RPE-achtige cellen gekweekt, die succesvol werden teruggeplaatst in diermodellen en recent bij mensen.
Er kleven echter een aantal nadelen aan deze experimentele en klinische trials, die nog moeten worden opgelost: De gebruikte ES cellen zijn veelal niet afkomstig van de patiënt zelf, zodat patiënten voor langere tijd medicijnen moeten gebruiken tegen afstoting. Er is kans op tumorvorming. Gebruik van lichaamseigen stamcellen kan wel, maar afname is zeer pijnlijk (beenmerg), chronisch virus gemedieerd (iPSCs) en wederom met kans op tumorvorming. Tenslotte is de visus winst vooralsnog gering.
Ons nieuwe onderzoeksvoorstel behelst het verder uit ontwikkelen van patiënt-vriendelijke transdifferentiaties van lichaamseigen huid-, bloed-, of iris-epitheel cellen welke potentieel bruikbaar zijn als effectieve en veilige bron voor nieuwe, verbeterde RPE-transplantatie
Ontwikkeling van een breed toepasbare therapie voor erfelijke netvliesdegeneratie, gericht op de verlening van de vitaliteit van de fotoreceptoren
Het vierde project is van Pro.Dr. Ir. R. Roepman en Dr. R.W.J. Collin van het Radboud umc en betreft een alternatieve therapie..
Omschrijving
Erfelijke netvliesdegeneratie leidt tot blindheid. De snelheid van dit proces varieert met het erfelijke defect, van aangeboren tot ouderdomsblindheid. Therapeutische mogelijkheden zijn zeer beperkt, en hoewel gentherapie veelbelovend is, is dit tot op heden nog experimenteel en erg complex.
Wij hebben uit ons onderzoek aanwijzingen gekregen dat ingrijpen middels medicatie mogelijk kan zijn op twee algemene processen die bij erfelijke blindheid een rol spelen: (1) celdood (apoptose), geïnduceerd door een verstoorde eiwitbalans en verkeerde eiwitvouwing in de fotoreceptoren, en (2) een glucosegebrek in de fotoreceptoren, met name de kegeltjes waarmee men overdag kijkt, wat hun vitaliteit aantast.
We gaan het ingrijpen op bovenstaande processen testen in menselijke cellen van patiënten en in het netvlies van muizen met netvliesdegeneratie. De activiteit van de enzymen die deze processen reguleren zullen we middels medicatie stimuleren of juist afremmen. Hiermee beogen we het ziekteproces te vertragen, waardoor ook ingrijpen via gentherapie betere kansen biedt.